01. Telemako
Hirugarren aldiz izartu da gaur. Beste bietan ez bezala, oraingoan, ezkerreko aldearen gainean jarri du bere etsipena. Eskua luzatuz, pertsiana jaso eta begiak irekita dituela saiatu da berriz loak hartzen.
Eguzkiak
bete-betean jotzen du aurpegiaren erdi-erdian, baina bera ez dago eguzkiari so.
Aspaldi
utzi zion argia bilatzeari. Leihoaren
bestaldera begira dagoela dirudien arren, bere bihotzera begira dago. Eta han
dena da iluntasuna. Eskumuturretan zauriak egin eta odola bor-bor jarioan hasiko
balitz, beltza izango litzateke bere kolorea. Mihiarekin odol hori dastatuko
balu, garratza litzateke bere zaporea.
Bi
aste daramatza komunera edo sarrerako atera soilik txangoak eginez: beharrizan
fisiologikoak egitera, batera, eta Telepizzako banatzaileei enkarguak
ordaintzera, bestera. Hamalau dira, jada, ohe ondoan metatu diren kartoizko
kutxa karratuak: eguneko bat. Zail da asmatzen zutik ere nola mantentzen diren,
bi dorre heterogeneotan.
Joan
egin da. Berak onartu nahi ez badu ere, joan egin da. Joan da ilusioa, joan da
poza, joan da gogoa, joan da hurrengo egunaren irrika. Neska batek eraman ditu
berarekin, azken urteotan berea izan den neska hark.
Zergatik? Ez daki. Edo, are okerrago, berdin
dio. Hain luze joan diren bi aste hauetan behin ere ez da gertatutakoari
arrazoi bat bilatzen hasi. Ez du
horretarako astirik izan. Ez eta gogorik ere. Joan egin da, eta ez da berriz
etorriko. Ez du berriz etortzerik nahi. Nahiago izango luke inoiz etorri izan
ez balitz.
Astuna
da bizia norbaitekin partekatzea. Batez ere, bakardadea denean norbait hori.
Gauak joan eta gauak etorri, egunak datoz eta egunak doaz. Eta gaitz erdi,
denak baitu txarrera egiteko joera: eguna izan zitekeen egun osoan.
Neska
haren gauzak daude oraindik jada berea ez den gela hartan, etxe hartan. Ez
ditu, baina, begiratzen. Edo, zehatzago, ez ditu ikusten. Ez du berea ez den
ezer ikusi nahi. Horregatik ez du eguzkia ikusten: jada, berea ez delako. Iluna
du bere. Platonen kobazuloko pasartean bezalatsu, gauzen itzalak baino ez ditu
ikusten. Eta gauzen itzalak bai direla bereak, den-denak.
Badaki
egoera luzaroan mantentzea ez dela sanoa, baina dagoena dago. Eta hala behar
du. Hurrengo pausurik ez da antzematen, eta ez du antzeman nahi, fifty-fifty.
Etorriko da, etorri behar badu. Eta, bestela ere, etorriko da. Denbora alde du:
bakardadea etsai, baina denbora lagun.
Piztuta
dago gelako telebista. Orain erreparatu dio lehenengoz, agian, ez zuelako berak
piztuta utzi. Begiratu gabe ere erraz antzeman daiteke sotanadun bat dagoela,
kopa bat eskuan, denok ezagun ditugun hitzak errepikatzen. Gora begira egongo
da ziurrenik. Igande goiza ematen du, ziurrenik.
Loak
hartzen ez duenez, begiak itxi ditu, gelan dagoena ikusi nahian. Norbait dago
bere ohean etzanda, laugarren pisutik erori eta lastairan hamabost
zentimetro murgildu balitz moduan. Gainean dituen maindireen zimurrek han
noiztik dagoenaren pista bat eskaintzen dute. Mesanotxe bakarra ohe ondoan,
norbaitek bestea eraman balu bezala. Itzalita dagoen lanpara bat eta piztuta
dagoen sakelako telefono bat ditu gainean, kargadorea entxufera eta miniUSBa
terminalera konektatuta. Aspaldian, deiak egiteko baino ez du telefonoa
erabili, zer jasorik ez balu bezala.
Ohearen
alde batean aipatutako pizzen arrastoa eta, bestaldean, ezer gutxi: nautiko
itsas urdin bi, galtzerdi bat, fraka bakero batzuk eta kamiseta bat. Ohe
buruan, zintzilikatuta, etxetik joan zenean amumak oparitutako arrosario
santua. Ohearen bestaldean, bolumena 4an jarrita, aipatutako telebista.
Itxita
dagoen armairu bat dago gelara sartzeko atearen ondoan. Eta balda bat atea eta
armairuaren artean, liburuz lepo. Edo, ondo erreparatuz gero, liburu batez
lepo: Ulysses (James Joyce) jartzen du denetan. Jarraian barik, bi
multzotan bezala daude atonduta liburuok. Norbaitek, nahita, bi multzoen artean
tarte bat utzi izan balu bezala.
Eta
hori da bere gela. Hori da bere mundua, mundu batek gela batean kabitzerik
badu.
Konturatzerako,
ilargi betea dago lehenago eguzkia zegoen lekuan. Seinale bat? Gaua,
seguruenik. Telefonoaren dei-erregistroan ageri den zenbaki bakarrarekin hitz
egin ostean, lotara joan da berriro.
Azken
egunetako amets berari ekin dio, berriz ere. Badaki, esnatzen denean, ez dela
ezertaz gogoratuko. Baina badaki, halaber, betiko amets berbera dela bisitan
etorriko dena. Tinbre hotsak esnatu du, bat-batean. Beste seinale bat?
Telepizzako banatzailea, seguruenik.
Sekula
berdin ordaindu ez duen betiko pizza berdina eskuetan duela itxi du etxeko
atea. Gaurkoan, baina, aire fresko apur bat nabaritu du lepo aldean atea ixtearekin
batera. Seinale bat bezala interpretatu, hau bai, eta gaur afaria egongelan
jango duela erabaki du. Argirik piztu nahi ez, eta telebista piztu du haren
lekuan.
1980
da Lake Placid-en. USA eta CCCP jartzen du jokalarien kamisetetan. Irudiak ez
du ematen Teledeporten hain ohikoa den HD estandarra betetzen duenik. Pizza
zatiak eskutan hartzeko unean ere ez du bista telebistatik kentzen. Han ageri
ziren Tretiak, Mikhailov eta Kharlamov, baina baita Krutov, Kasatonov, Makarov
edo Fetisov gazteak ere, burumakur, nora begiratu ez zekitela. Nagusiki,
entrenatzailearen begirada zen aurkitu nahi ez zutena, Tikhonov jeneralarena.
Ikaragarria
iruditu zaio ikusi berri duena. Canal Historiako dokumental on batek soilik gaindi
dezake hura. 1960 da Erroman. Oinutsik korrika
dabilen tipo beltzak 11 zenbakia darama paparrean. Gerora enpresa handien
esponsorizazioaren atzaparretan erori bazen ere, eta kirol-oinetakoak janzteko
erabakia hartu, mundiala izan zen Erroman egin zuena, olinpikoa. Marka baita 2
ordu eta 15 minutu pasatxoz oinutsik korrika egitea eta, gainera, gainontzekoak
baino lehenago helmugara iristea, behin 42,195 kilometroak bete eta gero.
Bere
bizitzari aurre egiteko modua epaitzen dabiltzan horien lezioa ikasitzat
emanda, telebista itzali du Bikila-k eskuak jaso dituela ikusitakoan. Litekeena
da bihar berriro egunak argitzea. Badaezpada, ondo deskantsatuta iritsi nahi du
egun berrira, eta oherantz abiatu da.
Baina
begiak itxi orduko, eguzki printzak sartu dira bere gelara. Desberdin ikusten
du, dena den, gela gaur. Mesanotxea, eta lanpara, eta telefonoa ikusi ditu,
proiektatzen dituzten itzalekin batera. Eta arrosarioa, eta pizzen arrastoak,
eta telebista, eta arropa zikinak. Eta baita, armairua eta liburuen apala ere.
Ohetik
kolpetik jaiki eta dutxa bat hartzera abiatu da. Arropa garbiak ahalik eta
azkarren jantzi eta beheko tabernara jaitsi da, gosaltzera. Gelako telebista
itzaltzea ahaztu zaio. Atea ixtera zihoala ohartu da, bertatik datorren Oasis
taldearen Don't look back in anger entzutearekin batera.
So I start the
revolution from my bed,
cos you said the brains I have
went to my head.
Step outside the summertime's
in bloom,
stand up besides the
fireplace,
take that look from off your face:
you ain't ever gonna burn my heart out...
take that look from off your face:
you ain't ever gonna burn my heart out...
Eskailerak jaisten hastearekin, baina, lehenagoko
aldartera bueltatzen hasi da. Beherantz ematen duen pausu bakoitza astunago
sumatzen du, kadentzia galduz. Gorantz bueltatzeak lan gehiago emango
diolakoan, beherantz jarraitu du. Izan ere, ia-ia, hurbilago du tabernako atea
etxekoa baino.
Aspaldian
ikusi ez duen tabernariari kafesnea eta tortilla bat eskatu dizkio. Berotzerik
nahi? Berdin dio. Leiho ondoko mahaian eseri eta azukre biak hustu ditu tazan.
Koilaratxoak buelta nahikoa eman dituela iritzitakoan, buelta gehiago ematen
jarraitu du.
Eskozia
du hizpide gaurko egunkariak, baietzaren eta ezetzaren aldekoak. Bera ez da eskoziarra, eta berdin-berdin dio. Garai batean, beharbada, argi izango zuen
zein zen bere gogoko hautua. Baina gaur, bost axola. Garai batean, noski, herri
batek bere erabakia demokratikoki hartzeko gaitasuna izate hutsak poztu egingo
zukeen, hartzen duen erabakia hartzen duelarik ere. Gaur, berriz, astun egiten
zaio orrialde gehienak gai bakarraren inguruan dantzan dabiltzala ikustea.
Eta
astun egiten zaio ezpainzapiak barran ahaztu izana. Eta astun tabernara sartu
berri den lau urteko umearen amaren ipurdira begiratzea. Eta astun Bilbon
egitekoak diren klabadisten txapelketako entrenamendu saioetako argazkiei
begiratzea.
Ez da
bera, baina ez eta lehenago zenaren itzala ere. Ez da ezer, deusez. Une
honetan, nahiago luke ordu laurden bat lehenago izan duen susperraldia izan ez
balu. Total, zertarako? Kafesnea eta tortilla bere horretan utzi eta kalerantz
abiatu da.
Eskuak
patriketan sartu, begiak lurrean iltzatu eta noraezean abiatu da, espaloien
barrena. Azken urteotan Bilbok izan duen eraldaketa ere arrotz egiten zaio.
Ematen duen pausu bakoitzean duela 30 urteko Bilbo bera irensten ari balitz
bezala sentitzen da. Bilbo ilun hura, zikinagoa, industrialagoa, obreroagoa.
Etxeko
egongelan duen James Dean aktorearen argazkia etorri zaio burura. Times Square
du atzean eta pasieran dabil bertan, bakardadea delarik beti jendez lepo dagoen
leku hartan antzematen den bakarra. Bilbon ez da negua eta ez du euririk ari;
eta berak ere ez ditu ez Jamesek ahoan daraman zigarrorik, ez eta beroki
beltzik. Gaurkoa bezalako egun batean Jamesek bakarrik ulertuko zukeela
pentsatzen hasita dago. Baina aspaldi joan zen James ere.
Bat-batean,
hormaren batetik eroritako kartel baten gainean pausatu du bere oinetako bat.
Berau ezkerrerantz apur bat mugitu eta James bera ari zitzaiola karteletik gora
begira iruditu zaio. Hobeto begiratzerakoan konturatu da ez dela James, Gabriel
Aresti baizik.
Bilbon
dagoela Aresti iruditu zaio. Arestiren Bilbon ere ez du euririk ari, baina
litekeena da negua izatea, gabardina beix bat baitu betaurreko ilunen eta
gorbataren azpian. Makurtu eta eskuetan hartu du kartela. Joan den urtekoa da
kartela. Pasa den azaroaren 20an Xabier Amurizak Euskaltzaindiako areto
nagusian, iluntzeko 19:00etan, bere inguruko hitzaldi bat eman zuenekoa.
Norbaitek nahita jarri duela bertan esango luke, zerbait esateko adorerik balu.
Nahikoa
dela gaurkoz iritzita, etxerako bidea hartu du. Orduan konturatu da etxetik
kale bakarrera dagoela.
Astun,
benetan astun, etxerako eskailerak igo, giltza sarrailan sartu, ohiko bi
bueltak eman eta, atea irekitakoan, barruan antzeman duen atmosfera itogarri
hura arnastea egin zaio. Oasis bazen etxetik irteterakoan kantuan utzi zuena,
Leonard Cohen da itzultzerakoan aurkitu duena. Ez da gai Chelsea Hotel edo
Take this waltz den entzuten ari dena bereizteko, baina Leonard da,
aspaldiko laguna. Bera jaio aurretik ere bertan zegoela iruditzen zitzaion,
halaxe zela bazekien arren.
And then you got
away, didn't you babe...
I don't mean to suggest that I
loved you the best,
I can't keep track of each
fallen robin.
Here's a shoulder where death
comes to cry,
there's a tree where the doves
go to die.
I need you, I don't need you,
I need you, I don't need
you...
ay, ay, ay, ay
take this waltz, take this
waltz,
I remember you well in the
Chelsea Hotel,
that´s all, I don't
even think of you that often.
Iluntasunak
argiztatzen du egongela. Kanpotik sartzen den argi apurra espazioan, eta
denboran, zintzilikaturik dauden ke-maluta trinkoak are gehiago zuritzeko baino
ez da sartzen. Hain da lodia bakardadea, zarata ere ateratzen duela
ukitzerakoan. Arnasa hartzea bera ere nekeza da, sudur-zuloetatik sartzen den
aireak ezer ez baitu berekin: hustu egiten ditu birikak, bete ordez.
Segun
eta noiz, Lorca edo Cohen ez dira konpainiarik atseginena. Gaur ez du eurekin
afalduko; gaur ez du pizzarik eskatuko: ohera.
Luze
doa gaurko gaua. Esna dago, uneoro. Etsipena, gaur, eskumako aldearen gainean
jartzea erabaki du. Ezin ditu begiak ate ondoko apaletik kendu. Apaletik baino,
apalaren erdian dagoen hutsunetik. Urteetan zehar pilatuz joan den Ulysses-en
edizio desberdinak daude hutsunearen alde banatan: ingelesezko 4, gaztelaniazko
3 eta frantsesezko 1. Denak irakurri ditu. Euskarazkorik ez dago.
Urte
luzez ibili zen Arestik euskaratu omen zuen eskuizkribuaren atzetik. Idazle
bilbotarraren etxean Guardia Zibilek egindako miaketa batean, eskuizkribua
inoiz existitu izan bada behintzat, beste gauza askoren artean eraman zutenaren
ustea oso zabaldua dago zenbait zirkulutan. Ez da berriro haren berririk izan.
Beste ezertan ez, baina nahi dutena ezkutuan ondo gordetzen, abila izan da beti
Guardia Zibila. James Joycen liburuaren euskarazko itzulpen bakarra, inoiz
existitu izan bada behintzat, ez da existitzen. Aurkitzen ez dena, nahitaez,
existituko ez balitz bezala baita.
Leioako
unibertsitate garaietan bere eskuko grabagailuarekin hilezkortutako hitzaldi
hartaz oroitu da. Auskalo zenbat urte igarota egongo diren, honezkero, azkenekoz
audio hura entzun zuenetik. Tamaina txikiko zinta magnetikoa etxean du oraindik,
hor nonbait. Egiteko hoberik ere ez duela eta, bila hasi da.
Armairua
goitik behera hustu behar izan du beherengo apalean dagoen kartoizko kutxara
iristerako. Barruan, hogei bat zinta magnetiko daude, denak txukun-txukun
etiketatuta. Oso metodikoa zen garai hartan, eta gustuko zuen antolatzen ziren
hitzaldi interesgarrienak grabatu, etiketatu, sailkatu eta, gerora, berriz
entzutea.
Grabaketak
egiteko zein zintak erreproduzitzeko balio zuen gailua ere kutxa berean dago.
Baina zinta barruan sartu eta play botoia sakatzerakoan konturatu da:
nola ez, pilak agortuta daude. Etxe guztia berriro arakatzea tokatzen da orain.
Baina holakoetan gertatu ohi den bezala, lau behar eta hiru baino ez ditu
aurkitu. Auskalo, gainera, kargarik ba ote duten. Ez du piladun aparailu gehiegi
etxean, baina grabagailuaren pilak bezalakoak dituztenak, esan beharrik ere ez
dago, bakar bat ere ez.
Berandu
da. Litekeena da inoiz ixten ez duen denda horietakoren bat, oraindik, zabalik
egotea. Baina berandu da ezertarako, gaurkoz. Litekeena da, gainera, hainbeste
egunen ostean, egun berean bi aldiz kalera irteteak kalte egitea ere.
Badaezpada, nahiago izan du kontua bere horretan uztea. Ezer ez egitea bezain
larria da dena batera egin nahi izatea.
Azkenengo
aldiz, apalaren erdiko hutsunera begiratu eta, zergatik ondo ez dakiela,
“usurpatzaileak” hitza irten zaio ezpainetatik. Berdez jantzitakoak zituen
gogoan, inoren etxetik irteten, inoren paperak eskutan.
Ohera
sartu da berriz, bihar goizean egin beharreko erosketak mentalki errepasatuz:
korrika egiteko oinetakoak eta 4 pila, korrika egiteko oinetakoak eta 4 pila...
---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---
Lehenengo aldiz hartu zuen maiteminduen bikote hark,
2002ko udan, oporrak elkarrekin igarotzeko erabakia. Gazteak biak, eta sosak
eskas. Mutilaren amumak Torreviejan zuen etxean hartu zuten ostatu, hiru aste
Euskal Herrikoa baino klima atseginagoan igarotzeko.
Gida-baimena
ere atera berri eta, etxea uztearekin nahikoa zela iritzita, mutilaren aitak ez
zion kotxeko giltzak hartzen utzi. Autobusean egin zuten ia 10 orduko bidaia.
Joaneko autobus hartan igarotakoa izan zen elkarrekin oso-osorik igarotako
lehenengo gaua.
Etorri
ziren, gerora, gau gehiago, egunak beste edo hortik gora probestutakoak. Orduan
deskubritu zituzten lehen hondartza nudistak eta elkarrekin 24 orduz egoteak
dakartzan ohiko liskarrak. Baina maitasunak, hasieran behintzat, denari hartzen
dio gaina.
Baina
denak du amaiera bat eta, ezinbestean, etxera bueltatzeko eguna ere iritsi zen.
Abuztuaren 4a zen, eta 20:00etan hartu zuten, Guardia Zibilen kuartelaren
ondoko geltokian, Euskal Herrirako autobusa. La Mata igaro eta Santa Polarako
bidea hartzear zeudela hasi zen dena.
Ke
beltzez margotutako goranzko zutabe erraldoi bat ikusi zuten autobusaren
leihoetatik. Gorantz egiten zuen heinean, gainera, onddo baten itxura hartuz
zihoan, Hiroshima edo Nagasakiko irudietan ikustera ohituta zeudenen antzekoa.
Estanpa
hura ikustearekin batera jakin zuten han ez zela ezer onik gertatu. Burura
etorri zitzaien lehen hipotesia, oso-osoan, baieztatu zen handik gutxira.
Guardamar eta Santa Polako autobus geltokiak ziren hurrengo geldialdiak:
bigarrenera ez ziren iritsi.
Santa
Polako industri poligono batera desbideratu zuten autobusa, ordu pare batez
egon zelarik bertan. Autobus hartara igotzekoak ziren bidaiariak gutxi-gutxika
hasi ziren autobusera heltzen, tartean, odoleztatutako hanketan metrailaren
aztarnak zituen eta ondoan eseri zitzaien emakume bat. Ordurako, autobuseko
bidaiariak eta euren maletak erregistratuta zituzten Segurtasun Indarrek.
Ez
zen bidaia samurra izan. Batetik, gertatutakoagatik; bestetik, autobuseko aire
girotutik ateratzen zen euskaldunen aurkako bufadarengatik; eta, azkenik,
Bilbora bitartean pasatako hiru kontrolengatik. Gaztea izatea, gainera, delitua
zen egun hartan eta autobus hartan: 30 urtetik beherako gazteengana zuzentzen
zen kontrol bakoitzeko miaketetako bakoitza.
Hurrengo
eguneko egunkarietan ETAk Santa Polako Guardia Zibilen kuartelaren ondoan
jarritako auto-bonba zen berri nagusia, justu-justu, autobus geltokiaren
ondo-ondoan. Maiteminduen bikote hark elkarrekin irakurri zuen eskuragarri zuen
egun hartako paperezko prentsa.
Barruko
orrialdeetan ageri zen argazki bati iltzatuta gelditu ziren lau begiak. Orduan,
oraindik, zilegi zen komunikabideetan irudi hain gordinak argitaratzea. Hamar
bat urteko neskato bat ageri zen, ama zirudienari besarkatuta, odola aurpegi eta
masailetan behera zeriola, begiak zabal-zabal eta negar batean.
Ez
zuten jakin egoki deskribatzen zer zen aurpegiak islatzen zuena. Tristura,
samina, pena, etsipena, hutsunea... Aurreko denak ahaztu gabe, haserrea
litzateke beharbada argazkiko neskatoarena definitzeko sentimendurik egokiena.
Gorrotoa esatea, agian, larregi litzateke, hamar bat urteko ume batek oraindik
ez duelako sentimendu hori bere hiztegian barneratu.
Aita
galdu zuen atentatu hartan.
Lehen kapituluko zati marduleneko protagonista gizonezkoa ala emakumezkoa dela esango zenuke?
ErantzunEzabatu