Orriak

01



(Argazkia: Mr. Chopski)
01. Telemako

 
Hirugarren aldiz izartu da gaur. Beste bietan ez bezala, oraingoan, ezkerreko aldearen gainean jarri du bere etsipena. Eskua luzatuz, pertsiana jaso eta begiak irekita dituela saiatu da berriz loak hartzen.
Eguzkiak bete-betean jotzen du aurpegiaren erdi-erdian, baina bera ez dago eguzkiari so. Aspaldi utzi zion argia bilatzeari. Leihoaren bestaldera begira dagoela dirudien arren, bere bihotzera begira dago. Eta han dena da iluntasuna. Eskumuturretan zauriak egin eta odola bor-bor jarioan hasiko balitz, beltza izango litzateke bere kolorea. Mihiarekin odol hori dastatuko balu, garratza litzateke bere zaporea.
Bi aste daramatza komunera edo sarrerako atera soilik txangoak eginez: beharrizan fisiologikoak egitera, batera, eta Telepizzako banatzaileei enkarguak ordaintzera, bestera. Hamalau dira, jada, ohe ondoan metatu diren kartoizko kutxa karratuak: eguneko bat. Zail da asmatzen zutik ere nola mantentzen diren, bi dorre heterogeneotan.
Joan egin da. Berak onartu nahi ez badu ere, joan egin da. Joan da ilusioa, joan da poza, joan da gogoa, joan da hurrengo egunaren irrika. Neska batek eraman ditu berarekin, azken urteotan berea izan den neska hark.
Zergatik? Ez daki. Edo, are okerrago, berdin dio. Hain luze joan diren bi aste hauetan behin ere ez da gertatutakoari arrazoi bat bilatzen hasi. Ez du horretarako astirik izan. Ez eta gogorik ere. Joan egin da, eta ez da berriz etorriko. Ez du berriz etortzerik nahi. Nahiago izango luke inoiz etorri izan ez balitz.
Astuna da bizia norbaitekin partekatzea. Batez ere, bakardadea denean norbait hori. Gauak joan eta gauak etorri, egunak datoz eta egunak doaz. Eta gaitz erdi, denak baitu txarrera egiteko joera: eguna izan zitekeen egun osoan.
Neska haren gauzak daude oraindik jada berea ez den gela hartan, etxe hartan. Ez ditu, baina, begiratzen. Edo, zehatzago, ez ditu ikusten. Ez du berea ez den ezer ikusi nahi. Horregatik ez du eguzkia ikusten: jada, berea ez delako. Iluna du bere. Platonen kobazuloko pasartean bezalatsu, gauzen itzalak baino ez ditu ikusten. Eta gauzen itzalak bai direla bereak, den-denak.
Badaki egoera luzaroan mantentzea ez dela sanoa, baina dagoena dago. Eta hala behar du. Hurrengo pausurik ez da antzematen, eta ez du antzeman nahi, fifty-fifty. Etorriko da, etorri behar badu. Eta, bestela ere, etorriko da. Denbora alde du: bakardadea etsai, baina denbora lagun.
Piztuta dago gelako telebista. Orain erreparatu dio lehenengoz, agian, ez zuelako berak piztuta utzi. Begiratu gabe ere erraz antzeman daiteke sotanadun bat dagoela, kopa bat eskuan, denok ezagun ditugun hitzak errepikatzen. Gora begira egongo da ziurrenik. Igande goiza ematen du, ziurrenik.
Loak hartzen ez duenez, begiak itxi ditu, gelan dagoena ikusi nahian. Norbait dago bere ohean etzanda, laugarren pisutik erori eta lastairan hamabost zentimetro murgildu balitz moduan. Gainean dituen maindireen zimurrek han noiztik dagoenaren pista bat eskaintzen dute. Mesanotxe bakarra ohe ondoan, norbaitek bestea eraman balu bezala. Itzalita dagoen lanpara bat eta piztuta dagoen sakelako telefono bat ditu gainean, kargadorea entxufera eta miniUSBa terminalera konektatuta. Aspaldian, deiak egiteko baino ez du telefonoa erabili, zer jasorik ez balu bezala.
Ohearen alde batean aipatutako pizzen arrastoa eta, bestaldean, ezer gutxi: nautiko itsas urdin bi, galtzerdi bat, fraka bakero batzuk eta kamiseta bat. Ohe buruan, zintzilikatuta, etxetik joan zenean amumak oparitutako arrosario santua. Ohearen bestaldean, bolumena 4an jarrita, aipatutako telebista.
Itxita dagoen armairu bat dago gelara sartzeko atearen ondoan. Eta balda bat atea eta armairuaren artean, liburuz lepo. Edo, ondo erreparatuz gero, liburu batez lepo: Ulysses (James Joyce) jartzen du denetan. Jarraian barik, bi multzotan bezala daude atonduta liburuok. Norbaitek, nahita, bi multzoen artean tarte bat utzi izan balu bezala.
Eta hori da bere gela. Hori da bere mundua, mundu batek gela batean kabitzerik badu.
Konturatzerako, ilargi betea dago lehenago eguzkia zegoen lekuan. Seinale bat? Gaua, seguruenik. Telefonoaren dei-erregistroan ageri den zenbaki bakarrarekin hitz egin ostean, lotara joan da berriro.
Azken egunetako amets berari ekin dio, berriz ere. Badaki, esnatzen denean, ez dela ezertaz gogoratuko. Baina badaki, halaber, betiko amets berbera dela bisitan etorriko dena. Tinbre hotsak esnatu du, bat-batean. Beste seinale bat? Telepizzako banatzailea, seguruenik.
Sekula berdin ordaindu ez duen betiko pizza berdina eskuetan duela itxi du etxeko atea. Gaurkoan, baina, aire fresko apur bat nabaritu du lepo aldean atea ixtearekin batera. Seinale bat bezala interpretatu, hau bai, eta gaur afaria egongelan jango duela erabaki du. Argirik piztu nahi ez, eta telebista piztu du haren lekuan.
1980 da Lake Placid-en. USA eta CCCP jartzen du jokalarien kamisetetan. Irudiak ez du ematen Teledeporten hain ohikoa den HD estandarra betetzen duenik. Pizza zatiak eskutan hartzeko unean ere ez du bista telebistatik kentzen. Han ageri ziren Tretiak, Mikhailov eta Kharlamov, baina baita Krutov, Kasatonov, Makarov edo Fetisov gazteak ere, burumakur, nora begiratu ez zekitela. Nagusiki, entrenatzailearen begirada zen aurkitu nahi ez zutena, Tikhonov jeneralarena.
Ikaragarria iruditu zaio ikusi berri duena. Canal Historiako dokumental on batek soilik gaindi dezake hura. 1960 da Erroman. Oinutsik korrika dabilen tipo beltzak 11 zenbakia darama paparrean. Gerora enpresa handien esponsorizazioaren atzaparretan erori bazen ere, eta kirol-oinetakoak janzteko erabakia hartu, mundiala izan zen Erroman egin zuena, olinpikoa. Marka baita 2 ordu eta 15 minutu pasatxoz oinutsik korrika egitea eta, gainera, gainontzekoak baino lehenago helmugara iristea, behin 42,195 kilometroak bete eta gero.
Bere bizitzari aurre egiteko modua epaitzen dabiltzan horien lezioa ikasitzat emanda, telebista itzali du Bikila-k eskuak jaso dituela ikusitakoan. Litekeena da bihar berriro egunak argitzea. Badaezpada, ondo deskantsatuta iritsi nahi du egun berrira, eta oherantz abiatu da.
Baina begiak itxi orduko, eguzki printzak sartu dira bere gelara. Desberdin ikusten du, dena den, gela gaur. Mesanotxea, eta lanpara, eta telefonoa ikusi ditu, proiektatzen dituzten itzalekin batera. Eta arrosarioa, eta pizzen arrastoak, eta telebista, eta arropa zikinak. Eta baita, armairua eta liburuen apala ere.
Ohetik kolpetik jaiki eta dutxa bat hartzera abiatu da. Arropa garbiak ahalik eta azkarren jantzi eta beheko tabernara jaitsi da, gosaltzera. Gelako telebista itzaltzea ahaztu zaio. Atea ixtera zihoala ohartu da, bertatik datorren Oasis taldearen Don't look back in anger entzutearekin batera.
So I start the revolution from my bed,
cos you said the brains I have went to my head.
Step outside the summertime's in bloom,
stand up besides the fireplace,
 take that look from off your face:
you ain't ever gonna burn my heart out...

Eskailerak jaisten hastearekin, baina, lehenagoko aldartera bueltatzen hasi da. Beherantz ematen duen pausu bakoitza astunago sumatzen du, kadentzia galduz. Gorantz bueltatzeak lan gehiago emango diolakoan, beherantz jarraitu du. Izan ere, ia-ia, hurbilago du tabernako atea etxekoa baino.
Aspaldian ikusi ez duen tabernariari kafesnea eta tortilla bat eskatu dizkio. Berotzerik nahi? Berdin dio. Leiho ondoko mahaian eseri eta azukre biak hustu ditu tazan. Koilaratxoak buelta nahikoa eman dituela iritzitakoan, buelta gehiago ematen jarraitu du.
Eskozia du hizpide gaurko egunkariak, baietzaren eta ezetzaren aldekoak. Bera ez da eskoziarra, eta berdin-berdin dio. Garai batean, beharbada, argi izango zuen zein zen bere gogoko hautua. Baina gaur, bost axola. Garai batean, noski, herri batek bere erabakia demokratikoki hartzeko gaitasuna izate hutsak poztu egingo zukeen, hartzen duen erabakia hartzen duelarik ere. Gaur, berriz, astun egiten zaio orrialde gehienak gai bakarraren inguruan dantzan dabiltzala ikustea.
Eta astun egiten zaio ezpainzapiak barran ahaztu izana. Eta astun tabernara sartu berri den lau urteko umearen amaren ipurdira begiratzea. Eta astun Bilbon egitekoak diren klabadisten txapelketako entrenamendu saioetako argazkiei begiratzea.
Ez da bera, baina ez eta lehenago zenaren itzala ere. Ez da ezer, deusez. Une honetan, nahiago luke ordu laurden bat lehenago izan duen susperraldia izan ez balu. Total, zertarako? Kafesnea eta tortilla bere horretan utzi eta kalerantz abiatu da.
Eskuak patriketan sartu, begiak lurrean iltzatu eta noraezean abiatu da, espaloien barrena. Azken urteotan Bilbok izan duen eraldaketa ere arrotz egiten zaio. Ematen duen pausu bakoitzean duela 30 urteko Bilbo bera irensten ari balitz bezala sentitzen da. Bilbo ilun hura, zikinagoa, industrialagoa, obreroagoa.
Etxeko egongelan duen James Dean aktorearen argazkia etorri zaio burura. Times Square du atzean eta pasieran dabil bertan, bakardadea delarik beti jendez lepo dagoen leku hartan antzematen den bakarra. Bilbon ez da negua eta ez du euririk ari; eta berak ere ez ditu ez Jamesek ahoan daraman zigarrorik, ez eta beroki beltzik. Gaurkoa bezalako egun batean Jamesek bakarrik ulertuko zukeela pentsatzen hasita dago. Baina aspaldi joan zen James ere.
Bat-batean, hormaren batetik eroritako kartel baten gainean pausatu du bere oinetako bat. Berau ezkerrerantz apur bat mugitu eta James bera ari zitzaiola karteletik gora begira iruditu zaio. Hobeto begiratzerakoan konturatu da ez dela James, Gabriel Aresti baizik.
Bilbon dagoela Aresti iruditu zaio. Arestiren Bilbon ere ez du euririk ari, baina litekeena da negua izatea, gabardina beix bat baitu betaurreko ilunen eta gorbataren azpian. Makurtu eta eskuetan hartu du kartela. Joan den urtekoa da kartela. Pasa den azaroaren 20an Xabier Amurizak Euskaltzaindiako areto nagusian, iluntzeko 19:00etan, bere inguruko hitzaldi bat eman zuenekoa. Norbaitek nahita jarri duela bertan esango luke, zerbait esateko adorerik balu.
Nahikoa dela gaurkoz iritzita, etxerako bidea hartu du. Orduan konturatu da etxetik kale bakarrera dagoela.
Astun, benetan astun, etxerako eskailerak igo, giltza sarrailan sartu, ohiko bi bueltak eman eta, atea irekitakoan, barruan antzeman duen atmosfera itogarri hura arnastea egin zaio. Oasis bazen etxetik irteterakoan kantuan utzi zuena, Leonard Cohen da itzultzerakoan aurkitu duena. Ez da gai Chelsea Hotel edo Take this waltz den entzuten ari dena bereizteko, baina Leonard da, aspaldiko laguna. Bera jaio aurretik ere bertan zegoela iruditzen zitzaion, halaxe zela bazekien arren.
And then you got away, didn't you babe...
I don't mean to suggest that I loved you the best,
I can't keep track of each fallen robin.
Here's a shoulder where death comes to cry,
there's a tree where the doves go to die.
I need you, I don't need you,
I need you, I don't need you...
ay, ay, ay, ay
take this waltz, take this waltz,
I remember you well in the Chelsea Hotel,
that´s all, I don't even think of you that often.
Iluntasunak argiztatzen du egongela. Kanpotik sartzen den argi apurra espazioan, eta denboran, zintzilikaturik dauden ke-maluta trinkoak are gehiago zuritzeko baino ez da sartzen. Hain da lodia bakardadea, zarata ere ateratzen duela ukitzerakoan. Arnasa hartzea bera ere nekeza da, sudur-zuloetatik sartzen den aireak ezer ez baitu berekin: hustu egiten ditu birikak, bete ordez.
Segun eta noiz, Lorca edo Cohen ez dira konpainiarik atseginena. Gaur ez du eurekin afalduko; gaur ez du pizzarik eskatuko: ohera.
Luze doa gaurko gaua. Esna dago, uneoro. Etsipena, gaur, eskumako aldearen gainean jartzea erabaki du. Ezin ditu begiak ate ondoko apaletik kendu. Apaletik baino, apalaren erdian dagoen hutsunetik. Urteetan zehar pilatuz joan den Ulysses-en edizio desberdinak daude hutsunearen alde banatan: ingelesezko 4, gaztelaniazko 3 eta frantsesezko 1. Denak irakurri ditu. Euskarazkorik ez dago.
Urte luzez ibili zen Arestik euskaratu omen zuen eskuizkribuaren atzetik. Idazle bilbotarraren etxean Guardia Zibilek egindako miaketa batean, eskuizkribua inoiz existitu izan bada behintzat, beste gauza askoren artean eraman zutenaren ustea oso zabaldua dago zenbait zirkulutan. Ez da berriro haren berririk izan. Beste ezertan ez, baina nahi dutena ezkutuan ondo gordetzen, abila izan da beti Guardia Zibila. James Joycen liburuaren euskarazko itzulpen bakarra, inoiz existitu izan bada behintzat, ez da existitzen. Aurkitzen ez dena, nahitaez, existituko ez balitz bezala baita.
Leioako unibertsitate garaietan bere eskuko grabagailuarekin hilezkortutako hitzaldi hartaz oroitu da. Auskalo zenbat urte igarota egongo diren, honezkero, azkenekoz audio hura entzun zuenetik. Tamaina txikiko zinta magnetikoa etxean du oraindik, hor nonbait. Egiteko hoberik ere ez duela eta, bila hasi da.
Armairua goitik behera hustu behar izan du beherengo apalean dagoen kartoizko kutxara iristerako. Barruan, hogei bat zinta magnetiko daude, denak txukun-txukun etiketatuta. Oso metodikoa zen garai hartan, eta gustuko zuen antolatzen ziren hitzaldi interesgarrienak grabatu, etiketatu, sailkatu eta, gerora, berriz entzutea.
Grabaketak egiteko zein zintak erreproduzitzeko balio zuen gailua ere kutxa berean dago. Baina zinta barruan sartu eta play botoia sakatzerakoan konturatu da: nola ez, pilak agortuta daude. Etxe guztia berriro arakatzea tokatzen da orain. Baina holakoetan gertatu ohi den bezala, lau behar eta hiru baino ez ditu aurkitu. Auskalo, gainera, kargarik ba ote duten. Ez du piladun aparailu gehiegi etxean, baina grabagailuaren pilak bezalakoak dituztenak, esan beharrik ere ez dago, bakar bat ere ez.
Berandu da. Litekeena da inoiz ixten ez duen denda horietakoren bat, oraindik, zabalik egotea. Baina berandu da ezertarako, gaurkoz. Litekeena da, gainera, hainbeste egunen ostean, egun berean bi aldiz kalera irteteak kalte egitea ere. Badaezpada, nahiago izan du kontua bere horretan uztea. Ezer ez egitea bezain larria da dena batera egin nahi izatea.
Azkenengo aldiz, apalaren erdiko hutsunera begiratu eta, zergatik ondo ez dakiela, “usurpatzaileak” hitza irten zaio ezpainetatik. Berdez jantzitakoak zituen gogoan, inoren etxetik irteten, inoren paperak eskutan.
Ohera sartu da berriz, bihar goizean egin beharreko erosketak mentalki errepasatuz: korrika egiteko oinetakoak eta 4 pila, korrika egiteko oinetakoak eta 4 pila...

---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---o---

Lehenengo aldiz hartu zuen maiteminduen bikote hark, 2002ko udan, oporrak elkarrekin igarotzeko erabakia. Gazteak biak, eta sosak eskas. Mutilaren amumak Torreviejan zuen etxean hartu zuten ostatu, hiru aste Euskal Herrikoa baino klima atseginagoan igarotzeko.
Gida-baimena ere atera berri eta, etxea uztearekin nahikoa zela iritzita, mutilaren aitak ez zion kotxeko giltzak hartzen utzi. Autobusean egin zuten ia 10 orduko bidaia. Joaneko autobus hartan igarotakoa izan zen elkarrekin oso-osorik igarotako lehenengo gaua.
Etorri ziren, gerora, gau gehiago, egunak beste edo hortik gora probestutakoak. Orduan deskubritu zituzten lehen hondartza nudistak eta elkarrekin 24 orduz egoteak dakartzan ohiko liskarrak. Baina maitasunak, hasieran behintzat, denari hartzen dio gaina.
Baina denak du amaiera bat eta, ezinbestean, etxera bueltatzeko eguna ere iritsi zen. Abuztuaren 4a zen, eta 20:00etan hartu zuten, Guardia Zibilen kuartelaren ondoko geltokian, Euskal Herrirako autobusa. La Mata igaro eta Santa Polarako bidea hartzear zeudela hasi zen dena.
Ke beltzez margotutako goranzko zutabe erraldoi bat ikusi zuten autobusaren leihoetatik. Gorantz egiten zuen heinean, gainera, onddo baten itxura hartuz zihoan, Hiroshima edo Nagasakiko irudietan ikustera ohituta zeudenen antzekoa.
Estanpa hura ikustearekin batera jakin zuten han ez zela ezer onik gertatu. Burura etorri zitzaien lehen hipotesia, oso-osoan, baieztatu zen handik gutxira. Guardamar eta Santa Polako autobus geltokiak ziren hurrengo geldialdiak: bigarrenera ez ziren iritsi.
Santa Polako industri poligono batera desbideratu zuten autobusa, ordu pare batez egon zelarik bertan. Autobus hartara igotzekoak ziren bidaiariak gutxi-gutxika hasi ziren autobusera heltzen, tartean, odoleztatutako hanketan metrailaren aztarnak zituen eta ondoan eseri zitzaien emakume bat. Ordurako, autobuseko bidaiariak eta euren maletak erregistratuta zituzten Segurtasun Indarrek.
Ez zen bidaia samurra izan. Batetik, gertatutakoagatik; bestetik, autobuseko aire girotutik ateratzen zen euskaldunen aurkako bufadarengatik; eta, azkenik, Bilbora bitartean pasatako hiru kontrolengatik. Gaztea izatea, gainera, delitua zen egun hartan eta autobus hartan: 30 urtetik beherako gazteengana zuzentzen zen kontrol bakoitzeko miaketetako bakoitza.
Hurrengo eguneko egunkarietan ETAk Santa Polako Guardia Zibilen kuartelaren ondoan jarritako auto-bonba zen berri nagusia, justu-justu, autobus geltokiaren ondo-ondoan. Maiteminduen bikote hark elkarrekin irakurri zuen eskuragarri zuen egun hartako paperezko prentsa.
Barruko orrialdeetan ageri zen argazki bati iltzatuta gelditu ziren lau begiak. Orduan, oraindik, zilegi zen komunikabideetan irudi hain gordinak argitaratzea. Hamar bat urteko neskato bat ageri zen, ama zirudienari besarkatuta, odola aurpegi eta masailetan behera zeriola, begiak zabal-zabal eta negar batean.
Ez zuten jakin egoki deskribatzen zer zen aurpegiak islatzen zuena. Tristura, samina, pena, etsipena, hutsunea... Aurreko denak ahaztu gabe, haserrea litzateke beharbada argazkiko neskatoarena definitzeko sentimendurik egokiena. Gorrotoa esatea, agian, larregi litzateke, hamar bat urteko ume batek oraindik ez duelako sentimendu hori bere hiztegian barneratu.
Aita galdu zuen atentatu hartan.

1 iruzkin:

  1. Lehen kapituluko zati marduleneko protagonista gizonezkoa ala emakumezkoa dela esango zenuke?

    ErantzunEzabatu